سفره مهمانی خدا در گوشه گوشه زمین

حداقل یک بار در سال به مدت یک ماه، بخش زیادی از جمعیت زمین با همه تفاوت‌ها و اختلاف‌هایشان، صاحب یک برنامه می‌شوند و خیلی کارها را مثل  هم و حتی گاهی هم زمان با یکدیگر انجام می‌دهند. فکر می‌کنم خدا ماه مهمانی خود را برای برداشتن تفاوت‌ها و اختلاف‌ها هم گذاشته است. مگر نه این که او در این ماه ما را به همراهی و یاری هم، مهربانی به یکدیگر، مهمانی دادن و مهمانی رفتن، عذرخواهی‌کردن و گذشت و قبول عذرخواهی تشویق کرده است؟ این مهمانی هم مثل خیلی از اتفاق‌های زندگی با آداب و رسومی همراه شده است و مردم هر نقطه دنیا، از سر علاقه به بهتر برگزار شدن این مهمانی، تلاش و ابتکاری به خرج داده‌اند. بعضی‌ها خوراکی‌های خاصی را متناسب با این ماه تدارک می‌بینند؛ برخی مراسم و جلسه‌هایی برپا می‌کنند و دسته‌ای دیگر سرگرمی‌هایی برای نزدیک‌تر شدن آدم‌ها به یکدیگر و شاد شدن در نظر می‌گیرند.

همه اینها البته وقتی به آن هدف اصلی و تلاش برای تغییر و بهتر شدن کمک می‌کنند، ارزش و بهایی متفاوت می‌یابند وگرنه آداب و رسومی از قبیل دیگر آداب و رسوم سال به‌شمار می‌آیند. شاید حتی خود روزه گرفتن هم وقتی پربهاتر می‌شود که ما را به خدا نزدیک‌تر کند و روزها روزه گرفتن و شب‌ها بیدار ماندن قرار است ما را به شب قدرمان برساند.

با این وصف، آشنایی با شیوه روبه‌روشدن مردم نقاط مختلف دنیا با ماه رمضان و تدارکی که برای ورود به مهمانی خدا می‌بینند و آداب و رسومی که در این ایام دارند، خالی از لطف نخواهد بود. در اینجا از این زاویه و به‌طور مختصر سراغ ماه رمضان در چند کشور دور و نزدیک می‌رویم.

سرودخوان در استقبال رمضان

اهالی یمن معمولاً از حدود دو ماه قبل از ماه مبارک رمضان، یعنی از ماه رجب به پیشواز این ماه می‌روند. آنها در ماه رجب بعد از نماز جماعت، دسته‌جمعی به خواندن دعا و سرودهای دینی و معنوی در استقبال از ماه رمضان می‌پردازند و در ماه شعبان، در جلسه‌های روزانه، قصیده معروفی از یکی از بزرگان صوفیه می‌خوانند و به ماه رمضان، ماه توبه و آمرزش خوشامد می‌گویند.

این ماه، عادت‌های زندگی روزانه مردم یمن را تغییر می‌دهد و شب‌های این ماه شلوغ‌تر و فعال‌تر از روزهاست. بچه‌ها تا نیمه‌های شب بازی می‌کنند و خانواده‌ها در رفت‌و‌آمدند و مغازه‌ها بازند و مردم در ساعت‌های شب خرید می‌کنند. با این حساب، روزهای شهرهای یمن در این ماه، خلوت‌تر و کم رفت‌و‌آمدتر از دیگر روزهای سال است.

تعداد زیادی از یمنی‌ها، افطاری خود را به مسجد می‌برند و در آنجا روزه خود را بازمی‌کنند. افطاری آنها معمولاً خرما و نان و «سحاوق» است. سحاوق، گوجه‌فرنگی مخلوط با فلفل تند و سیر و ادویه‌های خاص است. گاهی نیز به جای آن، «شفوت» می‌خورند که عبارت است از برش‌های نان با ماست و ادویه‌های مناسب. مردم یمن در شهرها و روستاها، غریبه‌ها را برای افطار به خانه‌هایشان دعوت می‌کنند؛ البته سفره‌های افطاری جمعیت‌های خیریه و بزرگان و تجار و مسئولان هم در این ماه برپاست و از مهمانان پذیرایی می‌شود. این سفره‌ها به نام «موائد‌الرحمن» شناخته می‌شود. این سفره‌ها معمولاً از نیم‌ساعت قبل از اذان مغرب پهن می‌شود و تا وقت نماز عشا در مساجد بزرگ و محله‌های شلوغ و فقیرنشین پذیرای مهمانان است.

یمنی‌ها به تلاوت قرآن، حضور در نمازهای جماعت در مساجد و خواندن دعاها و نمازهای مستحبی به‌ویژه در شب‌ها مقیدند و معمولاً بیش از یک‌بار، در این ماه قرآن را ختم می‌کنند. بیش‌تر مردم یمن، ترجیح می‌دهند شب‌ها برای عبادت به مسجد بروند. بچه‌ها هم در این ماه، برنامه‌ها و سرودها و بازی‌های دسته‌جمعی خود را دارند.  مادرها یک نوع شیرینی سنتی برای بچه‌ها می‌پزند. بچه‌ها شیرینی به دست جمع می‌شوند و به خانه‌های همسایه‌ها یا مزرعه‌ها و محل تجمع مردم می‌روند و سرودهای مناسب ماه رمضان می‌خوانند. از یک ساعت روز، بزرگ‌ترها هم به آنها می‌پیوندند.

ماه آشتی، ماه مهمانی

مردم عراق بعد از سقوط صدام، راحت‌تر به آداب و رسوم دینی و ملی خود می‌پردازند. تعداد زیادی از عراقی‌ها بعد از افطار برای شرکت در مجالس وعظ و دعا و خواندن نمازهای مستحبی به مساجد و هیئت‌های دینی می‌روند. برخی به مسابقه‌های ورزشی می‌پردازند و بعضی دیگر هم به بازی‌ها و سرگرمی‌های محلی و سنتی مشغول می‌شوند. بازی انگشتر که چیزی شبیه« گل یا پوچ» خودمان است، از رایج‌ترین بازی‌های گروهی شب‌های ماه رمضان میان جوانان عراقی است.

گل این بازی یک انگشتر کوچک است و تعداد اعضای هر گروه، گاهی به 100 نفر می‌رسد. قدیم‌ترها، هر گروه از یک محله می‌آمد و با گروهی از محله دیگر مسابقه می‌داد؛ اما درحال‌حاضر گروه‌ها داخل محله‌ها با یکدیگر بازی می‌کنند و با هر برد یا باختی برای هم کُری می‌خوانند.

آشتی دادن کسانی که با هم اختلافی داشته‌اند و قهرند از جمله کارهایی است که در این ماه، معمولاً بزرگان فامیل و ائمه جماعت مسجدها انجام می‌دهند. خانواده‌ها هم در دو هفته آخر ماه رمضان به پیشواز عید فطر می‌روند و به خرید لباس عید برای بچه‌ها مشغول می‌شوند به طوری که هرچه به عید فطر نزدیک‌تر می‌شویم، بازارها شلوغ‌تر می‌شوند.
مردم کردستان عراق هم به مناسبت شروع ماه رمضان درهای خانه‌هایشان را برای پذیرایی از مهمانان باز می‌کنند. کردها هم به شب‌بیداری و عبادت و خواندن نمازهای مستحبی و به‌جای آوردن آداب و رسوم دینی در این ماه اهمیت می‌دهند و به قول یک خانم کرد، این ماه را فرصتی می‌دانند تا آدمی با خدای خود و با خود و دیگران آشتی کند و قرارداد صلح ببندد تا بیش از پیش به رضایت و خشنودی خدا نزدیک شود.

تهیه خرما، زولبیا و باقلوا، همراه با انواع میوه و ترشی و شیرینی‌های خانگی برای سفره‌های افطاری، کار رایجی در عراق، از جمله کردستان عراق است. مردم این کشور به قول حاج‌علی، یک مغازه‌دار اهل دهوک، معمولاً سفره افطار را چرب و شیرین می‌چینند تا نیازهای بدن بعد از یک روز نخوردن و ننوشیدن رفع شود؛ اما سفره سحری را متفاوت می‌چینند و کم‌تر از غذاهای چرب استفاده می‌کنند تا بدن روزه‌دار بهتر بتواند روزه را طاقت بیاورد.

رمضان با بوی عود و قهوه

کسانی که به رفت‌و‌آمد در محله‌های «شهر قدیمی» تونس یا به قول خود تونسی‌ها «البلاد العربیه» مشغول بوده‌اند، از تغییر حال و هوای شهر و منظره‌های کوچه‌ها و خیابان‌ها، می‌توانند متوجه فرارسیدن ماه رمضان شوند. شب‌های این ماه، کاملاً با دیگر ماه‌های سال متفاوت است و رفت‌و‌آمد و شلوغی محله‌های شهر قدیمی کاملاً به چشم می‌آید و خیلی‌ها نه فقط به خاطر زیبایی سنتی محله‌های شهر قدیمی، بلکه به خاطر فعالیت‌ها و برنامه‌های اصیل مردمی به آنجا می‌روند.

محله‌ها و کوچه‌های شهر قدیمی، انگار لباس تازه‌ای بر تن می‌کنند و کار قهوه‌خانه‌ها یا به قول خودشان «کافی‌شانتا»ها در شب‌های این ماه رونق می‌گیرد. تعدادی از مردم از سنین گوناگون بعد از افطار به این قهوه‌خانه‌ها می‌روند. بعضی از تونسی‌ها معتقدند که طعم ماه رمضان در شهر قدیمی، با بوی عود و قهوه عربی در هیچ کجا و در هیچ فصل دیگری از سال برایشان قابل تکرار نیست. در این ماه، قهوه‌خانه‌ها ورودی خود را چراغانی می‌کنند و با انواع شیرینی‌ محلی و پخش موسیقی مردمی(فولکلور)  از مشتریان خود پذیرایی می‌کنند.
برنامه‌های فرهنگی و دینی هم بخش زیادی از مردم تونس را جلب می‌کند. در این ماه زاویه‌‌ها (مزار اولیای صالح خدا) جان تازه‌ای می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین زاویه‌ها، زاویه «سیدی محرز» است که هزاران تونسی، گروهی و خانوادگی به زیارتش می‌روند و برای تبرک از آب آنجا می‌نوشند و غذای نذری می‌خورند.

تشکیل حلقه‌های ذکر و سرودهای دینی که به نام «سلامیه» شناخته می‌شوند، از دیگر فعالیت‌های رایج در این ماه است. در این سرودها به تغزل و مدح پیامبر خداص و یاران گرامی‌اش پرداخته می‌شود.

بخش دیگری از مردم جذب جشنواره شهر می‌شوند؛ جشنواره‌ای با عمر 27 ساله که در آن از گروه‌های موسیقی سنتی از هند،  سوریه و  ترکیه هم برای اجرای برنامه دعوت می‌شود. در این جشنواره، علاوه بر برنامه‌های فرهنگی سنتی و مردمی، بازی‌های نمایشی و شعبده‌بازی برای بچه‌ها هم اجرا می‌شود.